Nhu cầu protein của tôm

Vai trò protein

Protein được cấu thành từ các axit amin. Tôm hay các động vật nói chung không thể sử dụng trực tiếp protein mà chúng sử dụng các axit amin để xây dựng cơ thể. Nhu cầu protein được định nghĩa là là lượng protein tối thiểu có trong thức ăn nhằm thoả mãn nhu cầu các axit amin để đạt tăng trưởng tối đa (NRC, 1993). Cũng vì thế, có nhiều tài liệu viết động vật thủy sản không có nhu cầu protein mà chúng có nhu cầu về các axit amin. Như vậy, khi nói tới nhu cầu protein thì thực chất là nói tới nhu cầu các axit amin. Đối với ngành công nghiệp sản xuất thức ăn thủy sản đã được coi là thành công và có mặt lâu đời trên thị trường như thức ăn cho cá hồi thì việc chỉ nói đến nhu cầu protein là còn rất thiếu, mà phải quan tâm đến nhu cầu của từng axit amin. Thức ăn không cung cấp đủ protein thì tôm sẽ chậm lớn, bị mắc các bệnh do dinh dưỡng gây ra, nhưng nếu thức ăn cung cấp dư thừa protein cũng không làm tôm lớn nhanh hơn mà lại  gây đội giá thành sản phẩm, ô nhiễm môi trường. Thức ăn đạt hiệu quả kinh tế nhất là thức ăn vừa đủ đáp ứng nhu cầu protein (cụ thể là nhu cầu về các axit amin) của tôm.

Nhu cầu protein của tôm

Nhu cầu protein của tôm phụ thuộc vào các yếu tố như: mật độ nuôi, các yếu tố môi trường nuôi (nhiệt độ, pH, độ mặn, oxy hòa tan…). Những yếu tố này thường thay đổi theo mùa, theo vùng địa lý nên việc xác định nhu cầu protein của tôm có sự khác biệt giữa các khu vực nuôi. Hàm lượng protein dao động từ 30 đến 60% được khuyến cáo cho các loài tôm biển (Akiyama và cs, 1992). Khi nói đến nhu cầu protein hay axit amin của tôm là nói tới protein tiêu hóa và axit amin tiêu hóa.

Mới đây nhất, một bộ cơ sở dữ liệu về nhu cầu dinh dưỡng của một số đối tượng nuôi thủy sản chủ lực đã được công bố. Đây là bộ cơ sở dữ liệu được xây dựng công phu, có giá trị khoa học và giá trị thực tiễn cao, phục vụ cho các nhà nghiên cứu, các công ty sản xuất thức ăn, người nuôi…

Một cuộc khảo sát về thành phần dinh dưỡng của thức ăn thương mại dùng trong nuôi tôm ở Ấn Độ cho kết quả hàm lượng protein thức ăn dao động 33,9 – 40,7%, trung bình là 36,4±2,3%. Kết quả khảo sát cũng cho thấy thường hàm lượng protein tối thiểu công bố trên bao bì thấp hơn khoảng 4% so với hàm lượng protein thực tế phân tích, cá biệt có một số thức ăn thấp hơn tới 20%. Lysine trong thức ăn tôm ở Ấn Độ trung bình khoảng 2,11%; Methionine trung bình khoảng 0,63% và Arginine được coi là axit amin có khả năng dẫn dụ tôm có hàm lượng trung bình 2,41%. Khảo sát cũng chỉ ra từ năm 2014 đến 2016, hàm lượng protein trong thức ăn tôm ở Ấn Độ liên tục tăng. Nguyên nhân là do áp lực thay thế bột cá và bột hải sản bằng các nguồn protein thực vật có chất lượng kém hơn bột cá nên các nhà sản xuất có xu hướng đẩy hàm lượng protein trong thức ăn lên cao nhằm thỏa mãn nhu cầu axit amin của tôm (Halteren and Coutteau, 2017).

Nguyên liệu lý tưởng

Nhu cầu protein trong thức ăn cho tôm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu làm thức ăn, tỷ lệ protein/năng lượng, độ tiêu hóa protein và các axit amin, thành phần axit amin, khả năng chuyển hóa và sử dụng protein, các axit amin, giai đoạn phát triển của động vật thủy sản… Bột cá và bột hải sản được coi là nguồn nguyên liệu lý tưởng trong sản xuất thức ăn cho tôm vì chúng có tỷ lệ axit amin cân đối so với nhu cầu của tôm, các axit amin có độ tiêu hóa cao, ngoài ra chúng còn có nhiều ưu điểm khác như có tính dẫn dụ, có chứa các chất kích thích tăng trưởng tự nhiên… Mặc dù vậy, trước áp lực về độ khan hiếm và giá thành cao, chúng ngày càng được các công ty sản xuất thức ăn cho tôm thay thế bằng các nguyên liệu khác và bổ sung thêm các axit amin tự do. Việc sử dụng các nguồn protein thực vật và bổ sung thêm các axit amin tự do, bổ sung thêm các enzyme tiêu hóa…đã mang lại thành công cho ngành công nghiệp nuôi tôm trên thế giới. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề tranh cãi và cần được tiếp tục nghiên cứu. Hiện nay, các dữ liệu về nhu cầu axit amin, độ tiêu hóa và giá trị sinh học của các axit amin trong nguyên liệu thức ăn đối với tôm còn khan hiếm (NRC, 2011), trong khi đó lại là một trong những mắt xích quan trọng nhất để hạ chi phí thức ăn. Một thức ăn có hàm lượng protein thấp nhưng tỷ lệ các axit amin cân đối hoàn toàn có thể mang lại lợi ích kinh tế nhiều hơn một thức ăn có hàm lượng protein cao nhưng tỷ lệ các axit amin không cân đối. Việc nghiên cứu về một thức ăn có tỷ lệ axit amin cân đối cho tôm vẫn là bài toán đang được thực hiện.

PGS.TS. Trần Thị Nắng Thu – Khoa Thủy sản, Học viện Nông nghiệp Việt Nam